ڕانانێکی کورت بۆ کتێبی: کەوتنەخواروەی مەراق
ڕانانێکی کورت بۆ کتێبی:(کەوتنەخوارەوەی مەراق(ى سه‌ردار نۆڕێ
خوێندنەوەی: کامەران گەردی
(کەوتنەخوارەوەی مەراق) ناونیشانی سەرەکی دووهه‌مین كتێبی بەرهەمی چاپکراوی (سەردار نۆڕێ)یە، له دوای كتێبی شیعریی (پۆرترێتی ئه‌ندێشه‌كانی فڕین2014) له پاییزی ساڵی 2019 چاپ و بڵاوكرایه‌وه، کە تایبەتمەندی کورتە شیعر لە فۆڕمی (هایکو) دەگرێتە خۆی.
(کەوتنەخوارەوەی مەراق) کۆ بەرهەمی (3) ساڵەی سه‌رداری هایکیستە، لەناو خۆیدا کتبێکی قەبارە گەورەیە و لە چوارسەدو شەست و دوو(462) لاپەڕە پێکهاتووە. توێژینەوەیەکی گرنگی ئەدەبی و سێ (3) دیوانی سەربەخۆی هایکوی کوردی دەگرێتە خۆی، بە سێ {3} ناونیشانی جیاوازەوە، ژمارەی کۆی دەقەکانی (600) هایکوی کوردین، بابەتگەلێکی فرەڕەنگ و بە تەکنیکی هەمەجۆر تۆمارکراون…
له‌دوای پێشەکییه‌كه‌یه‌وه، کە نووسەر خۆی نووسیویەتی..لە دەسپێکی ئەم کتێبەدا توێژینەوەیەکی ئەدەبی لە ژێر ناونیشانی: (باسێک لە سەر هایکو و ئەدەبی ژاپۆنی( هه‌یه، کە لە لاپەڕە {15}وە- دەستپێکات تا دەگاتە لاپەڕە {116} دەستپێکی باس و خواسێکی بەرفراوان و توێژینەوەیەکی وردەکار لە بارەی فۆڕمی هایکو و پاشخانە مێژووییەکەی دەخوێنینەوە..کە بابەتگەلێکی بەسوودی گرتۆتە خۆی. ئەم باسەی نووسەر لە بیست و چوار خاڵ و کۆمەڵێک ناونیشانی گرنگ پێکهاتووه. کە هەر ناونیشانێکیش هەڵگری ناوەڕۆکێکی بایەخدارە لە مەڕ ئەو گۆڕانکارییانەی لە سەردەم و قۆناغه جیاوازەکانی پێشکەوتنی ئەدەبی جیهانی بەخۆیەوە بینیوە، فۆڕمی هایکووش لەو چوارچێوەیەدا تایبەتمەندیی خۆی پەرەپێداوەو هەنگاوی بلەزی هەڵهێناوە..
نووسەر لە بەشێکی نووسینەکەیدا، بە ڕوونی ئاماژە بەوە دەکات هاوتەریب لە گەڵ بەرەو پێشچوونی شیعر و ئەدەبیات، فۆڕمی هایکووی ژاپۆنیش بەرەو پێش چووە و تەنانەت سنووری وڵاتی دایکی بەزاندووە و بۆتە خاوەنی چەندان ناسنامەی ئەدەبی گەلانی تر ، و تەنانەت هایکو بووەتە ژانرێکی سەربەخۆ و ناسنامەی ئەدەبیی جیهانی وەرگرتووە..
چاپکردنی کتێبی کاغەزی، هەم ڕۆڵێکی ئەرێنی دەگێڕێت لە بەردەوامی و بەرەو پێشچوونی کاروانی هایکوی کوردی، هەم کتێبخانەی کوردییش زۆرتر بەو فوڕمە تازەیە ئاشنا دەبێت، هەم توێژەران و شڕۆڤەکارانی ئەکادیمی بواری ڕەخنەش، دەیکەنە هەوێنی توێژینەوەی کاری ئەدەبی و مامەڵەی لەگەڵدا دەکەن. چونکە نووسەران و ڕۆشنیران پشت بە بڵاوکراوەی پەیجەکان و فەیسبووک نابەستن، چوون بە سەرچاوەی فەرمی و بەڵگەی بواری ڕووناکبیری هەژمار ناکرێن.
چاپکردنی ئەم کتێبە، یانیش بڵێین: ئەم {3} دیوانە له‌ناو كتێبێكدا، کە تایبەتن بە فۆڕمی هایکو کۆئەزموونی نۆبەرەی هایکیستێک دەخرێتە نێو کتێبخانەی کوردییەوە، بەو مانایە دێت ویستێک هەبووە بۆ قبووڵکردنی هایکوی کوردیش، لە لایەن هۆگرانی کورتە شیعر و دۆستانی هایکوی کوردییەوە. ئەمەش هاوکۆکە بە ڕەوشی ئەمڕۆی ئەدەبی کوردی و پەرەدانە بە تایبەتمەندیی کورتە شیعر و کورتیلە شیعری کوردی، لەو فۆڕمە تازە باوەدا.
نووسەر/هایكونووس لە باسەکەیدا، ئاماژە بەوە دەدات کە فۆڕمی هایکو بنچینە مێژووییەکەی بۆ ئەدەبیاتی ژاپۆن دەگەڕێتەوە، چەند ساڵێکە وەک پڕۆژەیەکی ئەدەبی لە نێو ئەدەبیاتی کوردی و لە ڕێگەی ماڵپەڕو پەیجی ئەدەبی و ئەکاونتی تایبەتی شاعیران و ڕۆشنبیرانەوە بەشێوەیەکی تەندروست و گونجاو بەشێک لە شاعیڕانی کورد کورتە شیعری کوردی موتوربەی تایبەتمەندییەکانی ئەو فۆڕمە دەکەن.
دیارە، تێڕوانینێکی تازەش خەريكه به تەواوى دەبێتە باو و جێگەی شیاوی خۆی دەگرێت، ئەویش کورتبڕی و چڕکردنەوەی زمانی نووسینە لە کۆی ژانرە ئەدەبییەکان، ئەمەش هاوکۆک دەبێتەوە لە گەڵ چڕوپڕی و گوشینی زمان لە تایبەتمەندیی کورتە شیعر لە فۆڕمی هایکودا..چاپکردنی دیوانی هایکووش بەرهەمدانەوەی ئەزموونی سەرەتای قۆناغی ئەو فۆڕمەیە، لە نێو بزاوتی ئەدەبی کوردی و دەچێتە پاڵ کایەکانی تری بواری ڕووناکبیری.
ناونیشانی {3} دیوانی جیاواز.
یه‌كه‌م/ دیوانی (پژمینی گوڵ.) کۆی هایکو سروشتییەکان بە بابەتی سەرنجڕاکێش و تەکنیکێکی تایبەت دەگرنە خۆیان.
دووهه‌م/ دیوانی (عاشقێک میزەڵان دەفرۆشێت( هایكو مرۆیییه‌كانن، كه هایکوەکانی تایبەتن بە بابەتی ئەڤینداری، ژن، جوانیی، شه‌ڕ و جه‌نگ و ئاشتی میهره‌بانی و بەڕائەتی منداڵ و…هتد.
سێیه‌م/ دیوانی (هەنگێکم لەکاتی پێوەدان( هایکو ئیرۆتیکی و هایکو پۆرنۆگرافییەکان (ئەدەبیاتی سێکسی) ده‌گرێته‌خۆ. کە لە مێژووی ئەدەبی کوردیدا بە خامۆشی تێپەڕیوە و قسەی کەم لە بارەیانەوە کراوە. تاقیکردنەوەی دەقی ئیرۆتیکی و شیعری پۆڕنۆگرافی بە کورتە شیعری کوردی بەرجەستە لە فۆڕمی هایکوودا، کە لە مێژووی فۆلکلۆری کوردی و ئەدەبیاتی نوسراووی کوردیدا، هەر لە سەردەمی شیعری کڵاسیکەوە تا دەگاتە شیعری هاوچەرخ لە هەموو قۆناغ و سەردەمە جیاوازەکاندا، لە کاروانی شیعری هەمەجۆری کوردیدا تاک و تەرا بەر چاو دەکەون. دەتوانین لە شیعری کڵاسیکی کوردی شاکارەکەی حەزرەتی نالی کە بۆ (مەستوورەی ئەردەڵانی) نووسیوە وەک نموونەیەکی زیندووی شیعری ئیرۆتیک و پۆڕنۆگرافی کوردی؛ کە بە ڕووپۆشی هونەری زمانەوە داپۆشراوە؛ پێناسە بکرێت. کە چێژی جەستەیی لەو دەقەدا دەگاتە تروپکی جوانیی. هەروه‌ها دەتوانین لە سەردەمی شیعری نوێی کوردیدا، لە سەر دەستی شاعیرێکی جیلی هەشتاکان تێکستە ئیرۆتیکییه‌كانی (قوبادی جەلیزادە) وەکوو نموونەیەکی زیندوو بخەینە بەرچاوان. کە تا ئەمڕۆش، قوبادی جەلیزادە لە گۆڕەپانەکەدا ئەزموونێکی بەرفراوانی بنیاتناوە، لەم لایەنەوە، وجودی بەرچاوی هەیە و زۆرترین فۆکسی خوێنەری کوردی لە سەرە.
بە حوکمی ئەوەی لەم ڕۆژگارەدا، بەشێوەیەکی بەرچاو لە سەردەستی شاعیرێکی گەنج، ئەو بابەتە هەستیارە لە کورتە شیعر بەرجەستەکراو لە فۆڕمی هایکودا دەوڕژێندرێته‌وه، بۆ مێژووی داهاتوو سوودی زۆری بۆ ئەزموونی هایکوی کوردی دەبێت. بەڵام بێ پەرچەکرداری کۆمەڵگەو کۆنەپارێزەکانیش قورتاری نابێت. دەقی [هایکوی پۆڕنۆگرافی] هەڵگری ڕۆحییەتی ئەو بابەتە سیکسییانەن، کە وێنەدانەوەی جەستەی ڕووتی ڕەگەزی مێیینە دەگرنە خۆیان و هۆکارەکانی ساتی وڕوژان نیشان دەدەن. لەم سۆنگەیەوە هایکیست لە ڕوانگەی گۆڕانکاریی خێرای کۆمەڵگاوە، دنیایەکی تازەتری بەرهەمهێناوەتەوە، ئەویش فەزای بەرفراوانیی سەربەستی ڕەهای سۆشیال میدیایە، بە جووڵە و وزەیەکی نوێوە، ڕێڕەوی پێشکەوتنی کۆمەڵگای شلەقاندووە…
ئەگەری ڕوودانی گۆڕانکاری زووتر، درکپێکردن و لێکەوتەی ئەو کاریگەرییە تێڕامانی هایکیستی قووڵتر کردووەتەوە..هەرچەندە ئەمەش ڕوونە بۆ ئەگەری ئەو پێشهاتە هایکیست سەرکێشی دەنوێنێت.! هایکیست سەردار نۆڕێ چ وەک شاعیر و هونەرمەندێکی نیگارکێش و وەک مرۆڤێکی هۆشیار و ئازاد، لە بەشێک لە تێکستەکانی تابلۆکانیشی ئاوێتەی وێنای شیعری و لە هایکوەکانیدا تۆماری کردوون. شاعیر بێ ئەوەی ئەزموونێکی پێشوەختەی لە سەر ناواخن و تەکنیکە جیاوازەکانی فۆڕمی هایکوی ژاپۆنی هەبێت (جگه‌له هه‌ندێ زانیاری له‌باره‌ی هایكوی كلاسیكییه‌وه)، کە لە گۆڕەپانی ئەدەبی کوردیش تەنیا سێ ساڵ بەر لە ئەمڕۆ وەک ژانرێکی سەربەخۆی ئەدەبی و دواتریش لە ڕێگەی پەیج و ئەکاونتی شاعیران و هەندێک لە ڕۆشنبیرانەوە، بە چڕی کاری لە سەر کرا ، سەرەڕای ئەم کاتە کەمەش لە ماوەیەکی قیاسی کورتبڕدا بەپشتبەستن بە پێشینەی ڕۆشنبیریی خۆی؛ لە بواری ئەدەبیاتدا، وەک شاعیرێکی گەنج توانی بەشێوەیەکی دیار و بەرچاو، پەرە بەتواناکانی بدات، و کتێبی (کەوتنەخوارەوەی مەراق( بەچاپ بگەیێنێت. هەرچەندە ( هایکیست) هێشتا لە تەمەنی گەنجی دایە، بەڵام تێڕمان و ڕەگاژۆی بیرکردنەوەکانی پڕن لە وردەکاری و شارەزایی لە تەکنیکە جیاوازەکانی شیعری هایکو، وەک لە تێکستە هەمە جۆرەکانی کە لەم فۆڕمەدا بەرجەستەن؛ دەردەکەون، بۆیە لە گۆشەنیگای فرەڕەهەندی جیهانیبنیی شاعیرەوە. تێگەیشتن لە فرەمانایی زۆرێک لە هایکوەکانی، هایکودۆستی زیرەکی دەوێت، چونکە دیدگای قووڵڕوانینی ئەو؛ ئامانجی دوورتر دەپێکن ..! هەرچەندە زۆرێک لە هایکونووسان و دۆستانی هایکوی کوردی پێشووتریش، بە هایکوەکانی سەردارەوە لەڕێگەی پەیج و ماڵپەڕ و فەیسبووکی تایبەتیی خۆیەوە ئاشنان. لە بەچاپگەیاندنی (کتێبی کەوتنەخوارەوەی مەراق( ئەوەمان بۆ ڕوون دەبێتەوە، كه شاعیر لە ماوەی دوو بۆ سێ ساڵی ڕابردوودا، بە قۆناغێکی زێڕیندا تێپەڕیوە..! سەردار بەپێی کۆبەرهەمەکانی؛ بە جۆرێک لە جۆرەکان لە دوو ساڵی ڕابردوویدا کاریگەری هایکوەکانی شوێنەواری لە هەست و سۆزی ئەو خوێنەرە جدییانە جێهێشتووە، کە زۆر جار لە دیداری هایکوەیەکی سەرنجڕاکێشدا (کۆمێنتی ئەدەبی)یان وەک دەقێکی تر و هەڵگری مانایەکی تر، لێکەوتەی خوێندنەوەیان بووە. هەروا سەرنجی هایکونووسان و دۆستانی هایکوی کوردی و نووسەران و شڕۆڤەکارانی ڕاکێشاوە. وەک ئەوەی ئاشنایەتیمان لە گەڵ تێڕامان و قوڵبوونەوەکانی هەیە، کە لە تۆمار و کۆ ئەزموونی ئەم دواییانەی ئەو پێکهاتوون. سەردار لە ڕێگەی ئەم کتێبەوە، خەرمانێکی تازەتر دەخاتە سەر ئەزموونی نوێی هایکوی کوردیەوە، بەشێک لە هایکوەکانی سەرداری هایکیست، لە ڕێگەی کورتە شیعری چڕو پڕو تێکچڕژاو بە وێنای سەرنجڕاکێشەوە هەڵگری فرەماناو قووڵن؛ کە پێویستە خوێنەر لە ڕێگەی تێگەیشتنێکی وردەوە، بەهەڵاوێرکردنی زمانی چڕی دەق، واتای شاراوە بدۆزێتەوە. ئینجا لە ڕێگەی تێڕامانی قووڵ و چاوی خەیاڵەوە، وێنا شیعریەکەی بۆ ڕۆشن دەبێتەوە..!! لە خوێندنەوەی هایکوەکانی ئەم سێ (3) دیوانەدا هایکودۆستی کورد دەگاتە سەر ساغەی مەبەستێک، درک بەوە دەکات کە هەم باسوخواسە بەرفراوانەکەی، وەک توێژینەوەیەکی ئەدەبی، کە ئەویش بە کتێبێکی سەربەخۆ و قەبارە مامناوەند هەژمار دەکرێت، هەم کۆی هایکوەکانی ناو کتێبی (کەوتنەخوارەوەی مەراق) پێکەوە، سوودگەلێکی شایستەو دەریچەیەکی تازەتر بە ڕووی ڕوانینی دۆستانی هایکوی کوردی دەکەنەوە. کاریگەریی ئەرێنیش دەخەنە سەر ئەزموونی تازەی هایکوی کوردی.
نموونەی هایکوەکانی کتێبی یەکەم (پژمینی گوڵ)
هەڵاڵەباران،
باخچەی پڕ لە شیلە و بۆن-
پژمینی گوڵ
*
پرسەی پاییزە،
دانیشتووم بەدیار شیعرەوە-
شەوی یەڵدا
*
کات دەیگوشێت،
دەتکێتە دەفری دەریاوە؛
پرتەقاڵێکە خۆر
*
تا ئاوا دەبێ،
لە مانگی تابان دەڕوانم
سینییەکەم بەتاڵە!
*
ئاوازێ دەڕژێ
لە گەرووی گوڵەلاولاوەوە
سیحری گرامافۆن!
نموونەی هایکوەکانی کتێبی دووهەم.(عاشقێک میزەڵان دەفرۆشێت)
تا گەیشتن پێت،
دڵۆپەی ژیان دەنۆشم-
کۆڵنەدان
*
چ مانای هەیە باخچە!
کاتێ لە جوانی و بۆن و بەرامەت-
باوەشم پڕ دەبێ!
*
دڵت لێم ڕەش بووە،
بە دەورتا دەسوڕێمەوە-
ئەی کەعبەی عیشقم!
*
هەناسەشم بەرتکەوێ
ئاوازت لێ دەڕژێت-
کچی مۆسیقایت!
*
لەسەر بەرگی ڕەشەبا،
هێڵکارییت دەکەم-
دەبێتە سروە!
نموونەی هایکوەکانی کتێبی سێهەم (هەنگێکم لە کاتی پێوەدان)
کەشکا بە زار دەمخوێندنەوە،
دوو هایکوی ناو
– “ست”یانەکەت!
*
گەر زۆر بیگوشم،
شووشەی دەستم پڕ عەتر دەبێت-
گوڵی مەمک!
*
شەو دەگاتە ئۆرگازم،
دەکەوێتە سەر گەڵا و گوڵ-
تکی ئاونگ!
*
تینووی یەکترن،
دوای دەستبازی ئاو دەزێتە-
زنەی دۆڵ!
*
مردووی سەر تاتەشۆرن،
یەک لەتاو هەرامەکە-
یەک لە بۆ و بەرامەکە!
سەرنج: هەندێ لە هایکوەکانی سەردار نۆڕێ، لە ڕابردوودا لە ڕۆژنامە و گۆڤارەکاندا بڵاوکراونەتەوە و بەشداری فیستیڤاڵیشیان کردووە.
*ئەم بابەتە لە گۆڤاری ڕامان بڵاوکراوەتەوە.
