لەبارەی كتێبی (هێزی بیر كردنه‌وه)
جەودەت سۆفی
ئه‌گه‌ر بیركردنه‌وه‌یه‌ك بچێنی، كردارێك دهدووریهوه
ئه‌گه‌ر كردارێك بچێنی، خوویه‌ك دهدووریهوه،
ئه‌گه‌ر خوویه‌ك بچێنی، كه‌راكته‌رێك دهدووریهوه،
ئه‌گه‌ر كه‌راكته‌رێك بچێنی، ئه‌وا قه‌ده‌ر و داهاتووت دهدووریهوه. (فه‌لسه‌فه‌ی چینی كۆن
دوای ئه‌وه‌ی كه چه‌ند لاپه‌ڕه‌یه‌كم خوێنده‌وه له كتێبی (هێزی بیر كردنه‌وه)، هه‌ستم كرد به دووباره گه‌ڕانه‌وه‌ی زه‌رده‌شت بۆ نێو كوردان بۆ بانگه‌شه‌ی هه‌نگاونان به‌ره‌و مرۆڤی باڵا. به‌ڵام با جارێ ئه‌وه‌تان بۆ باس بكه‌م كه من چۆن پۆڵا سه‌عیدم ناسی.
تا دوو ساڵ به‌ر له ئێستا پۆڵا سه‌عیدم نه‌ده‌ناسی. ته‌نها چه‌ند ئارتیكلێكی ئه‌و پیاوه‌م خوێندبۆوه له سایته كوردیه‌كان. به‌ڵام به ڕێكه‌وت هه‌ردووكمان خۆمان له گرووپێكی واتساپی نزیكه‌ی 80 كه‌سی دا دۆزیه‌وه كه هاوڕێیه‌كمان بۆ گفتوگۆكردن و ڕا گۆڕینه‌وه له دۆزی كورد درووستی كردبوو. له‌و گرووپه دا من پرسیارێكم كرد كه بریتی بوو له : ئایا له‌مه‌ودوا كورد ده بێ چ شتێكی جیاواز بكات بۆ ئه‌وه‌ی له خه‌باتی ئاینده‌مان سه‌ركه‌وتوو بین؟ وه‌ڵامێكی، به‌بۆچوونی من، زۆر خێرا له‌لایه‌ن یه‌كێك له هاوڕێیانی گروپه‌كه كه ناوی پۆڵا سه‌عید بوو هات كه بریتی بوو له : (ئه‌گه‌ر ئیراده‌مان هه‌بێت! ئیراده!). منیش له‌و وه‌ڵامه خێرایه زۆر په‌ست بووم. چونكه، به‌بۆچوونی من، ئێمه ده‌مێكه گوێمان له وشه‌ی ئیراده بووه. دوای ئه‌وه كورد ئیراده‌ی سه‌ركه‌وتنی هه‌یه و سه‌دان قوربانیشی بۆ داوه. به‌ڵام پرسیاره‌كه‌ی من ئه‌وه بوو كه ئایا چ شتێكی جیاواز ده‌بێ بكه‌ین جگه له ئیراده؟ ئیتر له‌یه‌ك تێنه‌گه‌یشنێكی وا رووی دا كه من دڵم له‌و براده‌ره‌ی كه نه‌مده‌ناسی خه‌ریك بووبشكێ. بۆیه بۆ یه‌كه‌مجا په‌یوه‌ندیم له‌گه‌ڵدا به‌ست به ته‌له‌فۆن و هه‌وڵم دا هۆكاری دڵ ئێشیه‌كه‌م تێبگه‌م. هه‌ڵبه‌ته به بۆچوونی خۆم وام لێك ده‌دایه‌وه كه ئه‌و پیاوه هه‌ر له خۆیه‌وه و به‌بێ بیر كردنه‌وه و تێگه‌یشتن له ناوه‌رۆك و ئامانجی پرسیاره‌كه‌ی من وه‌ڵامێكی زۆر خێرای داومه‌ته‌‌وه كه ئیتر مه‌جالی بیر كردنه‌وه‌ی نه‌هێشت بۆ هاوڕێیانی تر كه‌وه‌ڵامی پرسیاره‌كه‌ی من بده‌نه‌وه. ئیتر كه به ته‌له‌فۆن قسه‌مان به‌یه‌كه‌وه كرد و گوێم بۆی شل كرد، تێگه‌یشتم من چه‌نده به هه‌ڵه له‌و پیاوه تێگه‌یشتووم. بۆم ده‌ركه‌وت كه من وا خه‌ریكه له لایه‌كه‌وه له‌گه‌ڵ كه‌سایه‌تیه‌كی ڕۆشنبیر و ده‌روونناسێكی باڵا و شاره‌زا له فه‌لسه‌فه و له تیۆریه كۆمه‌ڵناسیه‌كان، له‌لایه‌لی تره‌وه كه‌سایه‌تیه‌كی ناسك و به‌ڕێز و له‌سه‌رخۆ و گوێگر و موته‌وازیع له‌په‌یوه‌ندی دام. ئیتر دوای ئه‌وه زانیم كه چه‌ندان كتێب و ڕۆمان و لێكۆڵینه‌وه‌شی نووسیوه به كوردی. له‌و كاته‌وه بووین به هاوڕێ و به‌رده‌وام به ته‌له‌فۆن قسه ده‌كه‌ین و بیرو ڕای خۆمان له‌سه‌ر بابه‌ته گرنگه‌كان ده‌گۆڕینه‌وه. ئه‌و ته‌جروبه‌یه ئه‌وه‌ی نیشان دام كه من وه‌كو كوردێك چه‌نده دڵ شكاوم و دڵ بریندار و هه‌ستیارم به‌بێ ئه‌وه‌ی هه‌ستی پێ بكه‌م و به‌بێ ئه‌وه‌ی بزانم بۆ؟ خه‌ریك بوو پۆڵا سه‌عید له بیر كردنه‌وه‌ی خۆم دا بكه‌م به دووژمنێكی خۆم! سه‌یره! كه‌چی دوای دیالۆگ و گوێ له‌یه‌كتر گرتن ئه‌و ده‌عبا زله‌ی له خه‌یاڵی خۆم درووستم كردبوو ته‌نها ئه‌نجامی په‌روه‌رده و برینه قووڵه‌كانی ناخم بوون كه هه‌ندێكیان له باب و باپیرانمه‌وه بۆم ماونه‌ته‌وه كه ئه‌مرم پێ ده‌كه‌ن: (هه‌ر كاتێ كه‌سێك لێت تێنه‌گه‌یشت یان هاوڕات نه‌بوو ئه‌وا دووژمنته!).
ئه‌مڕۆ له خوێندنه‌وه‌ی یه‌كێك له تێبه‌كانی كاك پۆڵا سه‌عید ته‌واو بووم، كه بریتیه له (هێزی بیر كردنه‌وه). ئه‌و كتێبه كارڵ گوستاڤ یوونگ ی به بیر هێنامه‌وه كه چۆن هه‌موو ژیانی خۆی ته‌رخان كرد بۆ گه‌ڕان به‌دوای خۆ یان خود یان من، پۆڵاش وه‌كو وێڵ و دێوانه ده‌گه‌ڕیت به دوای خۆی دا و وه‌كو ده‌روێشێك له هه‌موو ده‌رگاكانی سپیریتوال و فه‌لسه‌فه‌و ده‌روونناسی و كۆمه‌ڵناسی و نێورۆساینس و هتد ده‌دات و به دوای وه‌ڵامی پرسیارێك، ته‌نها یه‌ك پرسیار دا ده‌گه‌ڕێت، كه بریتیه له (من كێم؟).
به‌ر له هه‌موو شتێك، ده‌بێ دان به‌وه دا بنێم كه فیدباك یاخود نووسینی ڕایه‌ك له‌سه‌ر ئه‌و كتێبه كارێكی ئاسان نیه، هه‌روه‌كو خوێندنه‌وه‌ی ئه‌و كتێبه كارێكی ئاسان نیه. چونكه هه‌روه‌كو نووسه‌ر خۆی به‌ته‌له‌فۆن پێی گوتم: (من بۆ نووسین ده‌نووسم نه‌ك بۆ خوێنه‌ر. بۆیه من چۆن بیر ده‌كه‌مه‌وه ئاواش ده‌نووسم. دوای ئه‌وه ده‌ڵێ: من به دوای بیر كردنه‌وه‌ی خۆم كه‌وتووم نه‌وه‌ك دوای خوێنه‌ر)!!!!!
پۆڵا به‌دوای بیر كردنه‌وه دا وێڵ بووه. بۆیه سه‌خته بۆ من كه بتوانم بچمه نێو جیهانی ئه‌و و به ته‌وازوعه‌وه شتێك بنووسم له سه‌ر كتێبێك كه شه‌ونخوونی و ماندووبوونێكی زۆری پێوه دیاره. كتێبێك كه پڕه له كۆڵانی ته‌سك و تاریك و كون و قوژبنی شه‌وه‌زه‌نگی قووڵایی ناخ و ده‌ده‌روونی پۆڵا سه‌عید؛ كه‌سێك كه ده‌گه‌ڕێت به گه‌یشتن به ئاستی مرۆڤی باڵا!
به ڕاستی كه‌م كتێبی كوردیم خوێندۆته‌وه كه به قه‌د ئه‌و كتێبه چڕ و پڕ بێت و سوودی وه‌رگرتبێت له‌و هه‌موو سه‌رچاوانه، نه‌ك ته‌نها له یه‌ك گۆشه‌نیگاوه. ئه‌و كتێبه هه‌وڵی داوه له ده‌رگای هێز و توانای بێسنووری بیر كردنه‌وه‌ی مرۆڤ بدات بۆ هه‌نگاو نان به‌ره‌و جیهانی تاریكی تاك. پۆڵا سه‌عید وه‌كو ده‌روونشیكه‌ره‌وه‌یه‌ك نه‌هاتووه كار ئاساییمان بۆ بكات و ڕاوێژمان بكات ته‌نها له ده‌روازه‌ی ده‌روونناسی و بۆچوونه‌كانی فرۆید و ژان پیاژێ و كارڵ رۆجه‌ر و ئێریكسۆن سه‌یری بابه‌ته‌كان بكات. به‌ڵكو هه‌وڵی زۆری داوه و زه‌حمه‌تی زۆری كێشاوه كه دڵسۆز بێت بۆ كه‌راكته‌ری ئاڵۆزی باباته‌كه كه كه‌سایه‌تی و كاراكته‌ری تاكی مرۆڤه. بۆیه هاتووه سوودی له لێكۆڵینه‌وه زانستیه‌كانی تریش وه‌رگرتووه وه‌كو بۆچوون و بنه‌ماكانی فه‌لسه‌فی و كۆماڵناسی و كولتووری و سیاسی و ئابووری و نێورۆلۆگی و هتد. هه‌ڵبه‌ته ئه‌وه به‌ڕاستی جێگه‌ی وه‌ستان و پرسیار كردنه كه نووسه‌ر بۆ ئه‌وه‌ی بتوانێ خۆی له بابه‌ته‌كه تێبگات، چه‌نده زه‌حمه‌تی كێشاوه و چاند كاتی به‌سه‌ر بردووه به خوێندنه‌وه‌ی چڕ و به زه‌ینانه‌ی ده‌یان كتێب و نووسرا و و لێكۆڵینه‌وه و جگا له ئۆبسێرڤایشنی خودی خۆیشی له ڕێگه‌ی كاره‌كایه‌وه وه‌كو ده‌روونشیكه‌ره‌وه له‌و نه‌خۆشخانه ده‌روونیه‌ی دانیمارك كه كاری تێدا ده‌كات. ئینجا نووسه‌ر هاتووه به‌شێوه‌یه‌كی ورد و پرۆفیشیۆنالانه و ئه‌كادیمیانه سوود وه‌رده‌گرێت له تیۆریه‌كان بۆ شیكردنه‌وه‌ی بیركردنه‌وه‌و هه‌ڵسوكه‌وتی تاك به گشتی و تاكی كورد به تایبه‌تی. ئه‌وه‌ش هه‌وڵێكی زۆر بوێرانه‌یه. چونكه نووسه‌ر ته‌نها وه‌كو ئۆبسێرڤه‌ر نه‌وه‌ستاوه وێنه‌ی شته‌كانمان بۆ بگوێزێته‌وه. به‌ڵكو هاتوه ده‌ست و پێیه‌كانی خۆی خستۆته نێو قوڕێكی خه‌سته‌وه و هه‌ڵوێستێكی ڕه‌خنه‌گرانه وه‌رده‌گرێ و هه‌ست به‌وه ده‌كه‌ین كه چه‌ندێ پؤڵا سه‌عید تاك و كۆمه‌ڵ و نیشتمانی خۆی خۆش ده‌وێ و بۆی ده‌سووتێ و هه‌وڵ ده‌دات كه تاكی كورد له كۆت و به‌ندی بۆماوه‌یی هه‌ستكردن به بچووكی و كه‌متر له‌وانی تر و نه‌مانی هیوا به سه‌ربه‌خۆیی كوردستان ڕزگار بكات و وه‌كو ئه‌وه‌ی زه‌رده‌شت دووباره گه‌ڕابێته‌وه خۆی ده‌كات به مۆم بۆ ڕووناك كردنه‌وه‌ی ڕێگا تاریكه‌كان بۆ تاكی كورد كه چۆن ببن به مرۆڤی باڵا. ئه‌و مرۆڤه‌ی كه به بۆچوونی نیچه به‌رپرسیارێتی فه‌وزا و بێسه‌روبنی ناوه‌وه‌ی خۆی ده‌گرێته ئه‌ستۆی خۆی و به‌بێ ئه‌وه‌ی بیانشارێته‌وه جله‌وی ئه‌سپی لایهنه تاریكه‌كانی ده‌روونی خۆی ده‌گرێته ده‌ست، وه ئه‌و كاته ده‌بێ به مرۆڤی باڵا كه توانی لایهنه دژ به‌یه‌كه‌كانی ناوه‌وه‌ی خودی خۆی كۆنترۆڵ بكات و خاڵی هاوسه‌نگیان بۆ بدۆزێته‌وه.
پۆڵا سه‌عید هه‌وڵ ده‌دات له گه‌ڵ خۆیدا بمانبات بۆ سه‌فه‌رێكی هات و نه‌هاتی نێو پڕۆسه‌ی گه‌ڕان به‌دوای خۆدا،یان به‌دوای خود، بۆ گه‌یشتن به خود و به تاكه‌كانی ده‌ورووبه‌ر و به كۆمه‌ڵ. داوه‌تمان ده‌كات بۆناو جه‌هه‌ننه‌مێك كه به بێ ئاگایانه و به‌بێ ئه‌وه‌ی هه‌ستی پێ بكه‌ین كه خۆمان له ناوی دا ده‌ژین! چونكه نووسه‌ر پێی وایه و ده‌شیسه‌لمێنیت كه ته‌نها به قبووڵكردنمان به چوونه ناو ئه‌و جه‌هه‌ننه‌مه و پێ خستنه ناویه‌وه ده‌توانین بگه‌ڕێین به‌دوای (من) دا.چونكه ئه‌نستانسی (من) وون بووه و پڵێشاوه‌ته‌وه له‌ژێر پاڵه‌په‌ستۆی ئه‌نستانسی (منی باڵا) كه بریتیه له پاڵه‌په‌ستۆ و چاوه‌ڕوانی ناهۆشیاری ده‌سته جه‌مع كه كولتوری ده‌ورو به‌رو په‌روه‌رده و ته‌جروبه‌كانی تاك له منداڵیه‌وه په‌یكه‌ری ده‌روونی تاكیان وێنه كردوه. چونكه دۆزینه‌وه‌ی (من) ڕووبه‌ڕووی ئاوێنه‌ی خودی خۆمی ڕاسته‌قینه‌م ده‌كاته‌وه‌و، ئه‌و كاته، ته‌نها ئه‌و كاته ڕێگه‌م بۆ ئازاد ده‌بێ كه چه‌ند سه‌ره‌داوێك بدۆزمه‌وه كه له‌وانه‌یه بمبه‌ن به‌ره‌و ناسینی خود، خۆ، من!
پؤڵا سه‌عید، پشت ده‌به‌ستێت به نیچه و كانت، هه‌روه‌كو زه‌رده‌شت بانگهێژمان ده‌كات كه ویسته‌كانمان (ئیراده‌كانمان) یاسایه‌كی بنچینه‌ییان بێت ، وه‌ك پره‌نسیپێكی یونیڤێرسال. واته ویسته‌كانمان له قازانجی هه‌موو مرۆڤایه‌تی دا بن.
به بروای من ئه‌گه‌ر هه‌موو تاكێكی كورد به زه‌ینه‌وه (هێزی بیر كردنه‌وه) بخوێننه‌وه ئه‌وا ڕه‌نگه جموجۆڵێكی ده‌روونی تیایان دا درووست ببێت كه ببێته هۆی بیر كردنه‌وه‌یه‌كی جیاواز. بیركردنه‌وه‌ی جیاوازیش به‌ره‌و ووشه‌و كرداری جیاوازمان ده‌بات.
من زۆر سوپاسی كاك پۆڵا سه‌عید ده‌كه‌م. چونكه له‌و باوه‌ڕه‌دام توانی له ڕێگه‌ی ئه‌و كتێبه‌ی دا وه‌ڵامی پرسیاره‌كه‌م بداته‌وه كه له جیهانه جه‌هه‌ننه‌میه‌كه‌ی ناخم له‌جیاتی ئه‌وه‌ی دڵخۆش بم به وه‌ڵامه‌كه، خه‌ریك بوو دووژمنێكی وه‌همی بۆ خۆم درووست بكه‌م و كاك پۆڵا بكه‌م به هۆكار و سه‌به‌ب كاری ناڕه‌حه‌تیه‌كه‌م. چونكه به‌ڕاستی خۆخستنه‌وه ژێر پرسیار كارێكی سه‌خته. شه‌ڕ كردن له‌گه‌ڵ لایهنه دژ به‌یه‌كه‌كانی قووڵاییه تاریكه‌كانی ناخی خودی خۆت زۆر ئازایاتی و بوێری زیاتری ده‌وێت له شه‌ڕ كردن له‌گه‌ڵ دووژمن. به‌ڵام كتێبی هێزی بیر كردنه‌وه سه‌ره‌داوی چۆنێتی شه‌ڕكردن و سه‌ركه‌وتن به‌سه‌ر كۆت و به‌نده نائاگاییه‌كان ده‌داته ده‌ست خوێنه‌ر. ئیتر تاك ئازاده له‌وه‌ی كه ده‌یه‌وێ یان نایه‌وێ ئه‌و شه‌ڕه بكات.
من وه‌كو شاره‌زایه‌كی په‌روه‌رده‌یی، پێشنیاری ئه‌وه ده‌كه‌م بۆ وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده‌ی هه‌رێمی كوردستان كه كتێبی هێزی بیركردنه‌وه‌ی پۆڵا سه‌عید كاری له‌سه‌ر بكرێ و ببێت به سه‌رچاوه‌ی وانه‌ی په‌ره‌پێدانی كه‌سی له قوتابخانه‌كانی سه‌ره‌تایی و ناوه‌ندی و دواناوه‌ندی كوردستان بۆ قوتابیه‌كان و هه‌روه‌ها بۆ مامۆستایه‌كانیش. ئه‌گه‌ر ئێمه تۆوی بیری جیاواز له كێلگای مێشك و ده‌روونی مناڵه‌كانمان دا بڕوێنین، ئه‌وا به دڵنیاییه‌وه داهاتوویه‌كی جیاواز چاوه‌ڕوانیان ده‌كات.
